Een middag over literatuur en mantelzorg met Bianca Boer, Annemarie Haverkamp en Marlies Kieft

Nu mijn moeder steeds verder in haar dementie verdwijnt, verschuift de wereld. Toen haar dementie begon, deed ik wat ik al heel mijn leven doe: lezen en schrijven. Ik zocht soortgelijke verhalen van anderen. Verhalen over het hebben van een ziek kind of een partner die stervende is.

In 2019 gaf een op de drie Nederlanders van zestien jaar of ouder mantelzorg. Dat zijn circa vijf miljoen mantelzorgers. Mantelzorg is praktisch en lichamelijk: je haalt boodschappen voor je zieke buurman, of je helpt je moeder naar de wc. Maar mantelzorg is ook mentaal; je hoofd is voor een groot gedeelte bezet met zorgtaken, zeker als je intensief zorgt voor iemand die ziek is. [Bianca Boer]

Bianca Boer

Bianca Boer (1976) is schrijver, dichter en schrijfdocent. Ze won de Nieuw Proza Prijs, publiceerde in De Gids, Tirade en Passionate en trad onder meer op tijdens Crossing Border. In 2007 werd haar verhalenbundel Troost en de geur van koffie genomineerd voor de Selexyz Debuutprijs. In 2010 verscheen de dichtbundel Vliegen en andere vogels en eind 2017 verscheen Auch das ist Geschichte, Ein poetischer Dialog in Briefen, waarin ze met de twee Duitse dichters Ellen Widmaier en Katharina Bauer van gedachten wisselt over kunst, schrijven en literatuur. Haar nieuwe roman Draaidagen is verschenen in de zomer van 2019. Het nieuwste werk van Bianca Boer, Vaste grond, is verschenen in augustus 2022.

Draaidagen
Judith worstelt met wie ze is, wat ze wil en waar ze vandaan komt. Meer nog dan dat worstelt ze met haar achtergrond. Zonder vader en moeder groeide ze op bij haar oma, een Auschwitz-overlever. Inmiddels dementeert haar oma en leeft ze steeds meer in haar traumatische verleden. Om dichter bij haar oma te komen en haar verleden te begrijpen, gaat Judith als edelfigurant spelen in een film over de Tweede Wereldoorlog. Maar kan fictie de brug tussen die generaties, tussen slachtoffer en buitenstaander, wel slaan? In Draaidagen richt de verteller zich rechtstreeks tot haar oma. Ze vertelt niet alleen over de dagen op de set, maar ook over oma’s jeugd en geschiedenis. Door deze bijzondere vertelvorm zit Bianca Boer niet alleen de lezer dicht op de huid, maar staat ze toe dat Judith haar verwarde oma haar verhaal teruggeeft. En hebben we niet allemaal een verhaal nodig? Bianca Boer schreef met Draaidagen een ontroerende, ingenieuze debuutroman over trauma, de oorlog, familiebanden en verhalen.

Vaste grond
In Vaste grond vraagt Bianca Boer zich af hoe het is om naast iemand te staan die zichzelf verliest, en daarmee een verhaal waar jij deel van uitmaakt? In de gedichten in deze bundel geeft het lyrisch ik haar dementerende moeder haar verhaal terug. De bundel is een plattegrond vol routes naar wat overblijft als de grond langzaam verschuift. In hartveroverende, soms schrijnende poëzie onderzoekt Boer de veranderende rollen in het leven: een dochter, een moeder, een vrouw, een schrijver, een kunstenaar.

Annemarie Haverkamp

Annemarie Haverkamp (1975) is schrijver en journalist voor diverse kranten en tijdschriften. Met haar debuutroman De achtste dag won ze zowel De Bronzen Uil 2019 als de Anton Wachterprijs 2020. Ze is hoofdredactrice van universiteitsblad Vox en columniste bij De Gelderlander. 

Het boek van job
Achttien jaar lang beschreef Annemarie Haverkamp de wereld door de ogen van haar zoon Job. Ze begon al met een columnserie in de Gelderlander toen haar zwangerschap samenviel met de eerste van Máxima. Tot haar ontsteltenis bleek bij de geboorte dat Job een zeldzame chromosoomafwijking had. Hij ging niet staan en niet lopen. Zijn gezondheid was broos, maar lachen kon hij als de beste.

Annemarie documenteerde zijn hele leven, Job werd een bron van inspiratie. Hij ontwikkelde zich tot een onbevangen jongen die de wereld vol vertrouwen tegemoet trad. Omdat hij niet wist wat normaal was, vond hij niets raar. Hij had geen weet van oorlogen, haat en onverdraagzaamheid.

In Het boek van Job laat Annemarie zien hoe de alledaagse dagen waren met een niet alledaags kind, tot Job vlak voor zijn achttiende verjaardag overleed.

Ik heb geleefd
'Het nu is het enige wat ik heb.' Ismaël Lotz (43)
'Ik nam me voor elke dag een lievelingsdag te laten zijn.' Geneviève Verberk (58)
'Als ik niet ziek was geworden had ik nooit met deze passie geleefd.' Jip Schreibers (25)

Wat doe je als je nog maar kort te leven hebt? Annemarie Haverkamp interviewde twee jaar lang meer dan zeventig mensen die binnen afzienbare tijd zouden komen te overlijden. Ze vroeg naar hun angsten, hun dromen, hun plannen en het onvermijdelijke einde. Gesprekken die aanvankelijk over de dood leken te gaan, zeiden uiteindelijk veel meer over het leven. Wie nog maar beperkt de tijd heeft, begrijpt waar het echt om draait.
Haverkamp sprak ook met diverse deskundigen over doodgaan en verdriet. Ze leerde hoe belangrijk het is te blijven luisteren naar mensen in de rouw.

Ik heb geleefd is een boek vol waardevolle inzichten waar elke gewone sterveling zijn voordeel mee kan doen. Omdat het leven van de ene op de andere dag compleet anders kan zijn.

Marlies Kieft

Marlies Kieft (Bergen, 1967) is journalist voor o.a. dagblad Trouw, Yoga Magazine en Plus Magazine. Maandelijks schrijft zij voor Trouw in de rubriek ‘Naschrift’ uitgebreide levensverhalen van mensen die recent overleden. In 2018 verscheen Anders mooi, leven met Pippa, waarin zij schrijft over haar leven met haar dochter met het syndroom van Down.

Het is goed met mij
De zitkamer is verlaten als ik terugkom. De lege taartbordjes zijn achtergebleven als tableau vivant rondom de stervende. Dat ene bordje met het roze marsepeinen taartje lijkt te wachten, het waxinelichtje ernaast brandt dapper door voor de stille jarige.

Op zijn verjaardag in 2015 stierf de vader van Marlies aan de gevolgen van alvleesklierkanker. In dit intieme sterfportret beschrijft ze op openhartige wijze haar beleving van de periode rondom zijn dood. Ze zoomt in op zijn laatste maanden, dagen, de begrafenis en de periode van rouw erna, maar ook op hun relatie. Terwijl haar vader in zijn laatste dagen steeds verder wegdrijft, komt hij door herinneringen en laatste gesprekken juist dichterbij. Marlies ontdekt dat hij goed is in sterven, misschien wel beter dan in leven.

Het overlijden van een dierbare is voor elk mens uniek en tegelijkertijd is rouw ook iets universeels. Hoe ga je om met een ouder die dood gaat? Hoe laat je je kinderen kennismaken met de dood? Waar vind je troost? Hoe houd je de herinnering aan iemand levend? En: waar is hij toch?

Anders mooi
Nu Pippa een tiener is, kan haar moeder Marlies Kieft reflecteren op het leven met haar dochter met het syndroom van Down. In haar boek beschrijft ze hoe ze Pippa vanaf het begin welkom heeft geheten, maar ook hoe de zorg soms meer kracht vraagt dan ze heeft. Ze schrijft over de plicht om heilig te zijn en de prijs die ze daarvoor moet betalen. Over de spanningen die het krijgen van een speciaal kind heeft gebracht in haar relatie. Over onnadenkende opmerkingen van anderen én over ontroerende reacties. Ze leerde steun te zoeken op de juiste plekken. En terwijl de maatschappij vraagtekens zet bij het anders-zijn, heeft zij er een grotere waardering voor gekregen.
Anders mooi is een dicht op de huid geschreven verhaal over een reis van een moeder die in een onbekend land terechtkomt en met vallen en opstaan leert op te komen voor haar kind én zichzelf. Maar bovenal gaat het over het vinden van je eigen weg als het leven anders loopt dan gedacht.