Jaarlijks worden in april door heel Nederland en Vlaanderen filosofische nachten, programma’s, lezingen, debatten en festivals georganiseerd rondom het jaarthema van de Maand van de Filosofie. In dit kader verschijnt er elk jaar tevens een nieuw filosofisch essay en een filosofisch kinderboek. De Socratesbeker wordt uitgereikt aan het beste filosofieboek van het afgelopen jaar, en eens in de twee jaar wordt een nieuwe Denker des Vaderlands uitgeroepen.
In april 2021 onderzoeken we het thema ‘natuur’. Filosoof Eva Meijer neemt hierin het voortouw als auteur van het essay van de Maand van de Filosofie. Het kinderboek wordt dit jaar geschreven door Bibi Dumon Tak.
Soorten sterven uit, de grond verdroogt, bossen staan in brand. Dankzij de mens, die de natuur wilde bedwingen, verdwijnt de natuur in een rap tempo. Filosofen noemen het tijdperk waarin we leven het Antropoceen, omdat de mens overal op, om en in de aarde zijn sporen heeft achtergelaten. De menselijke soort, zelf deel van de natuur, overwoekert de aarde.
‘De natuur was hier’ denkt de meeuw als hij een ballon inslikt die op een vis leek. ‘De natuur was hier’ roept de orang-oetan als de zagers hem uit het oerwoud verjagen. ‘De natuur was hier’ denken op hun beurt miljarden mensen als een virus een groot aantal soortgenoten de dood in drijft. ‘De natuur was hier’ fluistert de woestijn die door irrigatie één grote oase is geworden. En ook de boer wiens schapen door de wolf zijn doodgebeten, denkt ‘De natuur was hier’.
Maar wat is de natuur in deze voorbeelden? Is ‘de natuur’ aan het verdwijnen? Of slaat deze als een dief in de nacht heimelijk met volle kracht terug (‘De Natuur was hier!’)? Wat is het verschil tussen de menselijke en niet-menselijke natuur, tussen ‘cultuur’ en ‘natuur’? Bestaat dat verschil wel, of heeft het nooit bestaan? Verdient de mens een aparte status ten opzichte van andere soorten en natuurverschijnselen? Of is het leven van een boom, dier of rivier net zo belangrijk als het leven van een mens?
Dat zet natuurlijk aan tot denken. In de Maand van de Filosofie 2021.