Jarenlang verzamelde, noteerde en bewaarde David ‘Tin Tin’ Zee (1962) de unieke foto’s en verhalen van zijn Chinees-Katendrechtse familie. 

De Rotterdamse wijk Katendrecht was begin 20ste eeuw het grootste Chinatown van het Europese vasteland. Door een grote zeeliedenstaking in 1911 werden Chinese zeelieden gehaald als stakingsbrekers. Zij bleven, begonnen pensions en ook de eerste restaurants. Davids opa Che Chai liep als 9-jarige weg van huis, werd zeeman en kwam als een van de eerste Chinezen op Katendrecht aan. Hij trouwde met een Nederlands meisje
uit de wijk, Neeltje Kraaijeveld. Samen kregen ze zes kinderen, onder wie Cornelis, later Chinese Kees genoemd, Davids vader.

“Mijn oma vond mijn Chinese opa een goede vangst. ‘Je opa was een hele knappe man, goed gekleed en erg aardig, in tegenstelling tot de Hollandse jongens die altijd vieze handen hadden, vuile kleding droegen, op klompen liepen en die niet erg fris roken’, vertelde ze.”

Omdat zijn Chinese opa een Nederlands meisje trouwde, verloor Neeltje haar staatsburgerschap. Ook hun kinderen kregen de Chinese nationaliteit. Hetzelfde gebeurde met Davids Nederlandse moeder toen zij met z’n vader trouwde. Pas in 1975 kon zijn moeder haar Nederlandse nationaliteit terugkopen.

Aan de hand van zijn persoonlijke familieverhaal vertelt David tegelijkertijd over de Chinese geschiedenis van Katendrecht. Over de boarding houses, de Chinese slaapbazen, gokhuizen en opiumhandel, over Chinezentellingen, de eerste Chinese restaurants, over Kung Fu en over Chinees vuurwerk, over de kroegen, de meisjes, de zeelieden en de haven. Hij schrijft over het Katendrecht uit de tijd van zijn opa, van zijn vader en van hemzelf.

David is op Katendrecht geboren en getogen. Al jong begon hij de geschiedenis van de Chinese gemeenschappen op Katendrecht te onderzoeken en werkte mee aan verschillende studies, documentaires en artikelen voor onder meer Andere Tijden, de Wereldomroep en RTV Rijnmond. In 1982 schreef hij samen met James Chai en Clemens Rikken het Rotterdams Kroegenboek, met medewerking van Jules Deelder en Herman Brood. Als medewerker van Verhalenhuis Belvédère geeft hij sinds 2011 rondleidingen op Katendrecht en geeft zo zijn eigen familieverhaal, het verhaal van de wijk en van de Chinese geschiedenis door.

Ursula wordt in Duitsland geboren aan de vooravond van het bombardement op Rotterdam in 1940. Als ze twintig, is vertrekt ze naar haar grote liefde in Nederland. Voor Ursula lijken haar Duitse wortels amper te hebben bestaan en hooguit een paar flarden van haar verleden sijpelen door in haar nieuwe leven.

Ze krijgt vier kinderen en bouwt een leven op als Nederlandse. De Vergangenheitsbewältigung waar haar generatie in haar geboorteland zo hard mee aan de slag moet en gaat, gaat aan haar voorbij.

Haar dochter Wytske, de auteur van dit boek, besluit om in haar moeders verleden te duiken. Na talloze gesprekken met familieleden en vrienden, het raadplegen van vele archieven en speuren naar allerlei ander bronmateriaal, ontstaat uit Ursula’s levensverhaal een rijke familiekroniek die tegelijkertijd alles te maken heeft met de zo beladen, moderne geschiedenis van haar geboorteland.

Wytske Feddema (Leiden, 1964) studeerde economie in Groningen en na enkele jaren gewerkt te hebben, reisde ze met haar echtgenoot een jaar lang om de wereld waarna ze zich vestigde als zelfstandig trainer, coach en teamcoach voor het bedrijfsleven.

Op een dag bracht de vader van Michal Citroen zijn dochter naar de plek waar hij opgroeide. Hij wees haar zijn ouderlijk huis en vertelde over de middag dat de Duitsers kwamen. Vanaf dat moment stond hij er alleen voor en moest hij op zoek naar’een adres’. Meer dan 25.000 joden waren tijdens de oorlog op zoek naar een adres – een schuilplaats voor degenen die, ondanks alle dwang, de oproepen voor deportatie durfden te negeren. Een keuze die levens kon redden.

In Een adres brengt Michal Citroen hun geschiedenis tot leven. Aan de hand van dagboeken, getuigenissen, gesprekken en historische werken schetst bze verhalen van onderduikers, helpers en duikgevers. Verhalen over onmacht, wanhoop, verraad, angst en bedrog, maar ook over moed, daadkracht, lef en hulp. Ze beschrijft hoe de bezetter stap voor stap allerlei anti-Joodse maatregelen invoerde, waarom zovelen niet onderdoken, hoe de Joodse Raad te werk ging en voor welke uitdagingen de ondergedoken joden zich gesteld zagen. Een adres is de alomvattende en verbijsterende geschiedenis van de onderduik van de Nederlandse joden in oorlogstijd.

Historica Michal Citroen werkt aan een groot boek over de onderduik van de joden tijdens de Duitse bezetting. Daarvoor zal ze uitgebreid onderzoek doen in Nederland, alsook in Israël en de VS. Eerder maakte zij al een reeks radiodocumentaires over de onderduik. Het boek verschijnt in het voorjaar van 2024 bij Alfabet Uitgevers.

Twintig jaar geleden publiceerde Michal Citroen haar boek U wordt door niemand verwacht, waarin zij op basis van talloze gesprekken met direct betrokkenen een onthutsend beeld schetste van de behandeling die Nederlandse joden na hun terugkeer uit de kampen of onderduik ten deel viel. Als redacteur van OVT Radio maakte zij eveneens een documentairereeks, getiteld De Joodsche Quaestie, over de nasleep van de oorlog voor de joodse overlevenden.

Michal Citroen studeerde geschiedenis en is al lange tijd verbonden aan het VPRO-radioprogramma OVT.

Fotocredits: Peter Arno Broer