Huisdieren Onderworpen en gebruikt, gekoesterd en bewonderd

Waarom houden wij huisdieren? Hoe is het
de mensheid duizenden jaren geleden gelukt
om wilde diersoorten aan zich te onder-
werpen? En hoe wist de moderne mens deze
gedomesticeerde soorten door selecteren
en fokken te veranderen en soms tot in het
extreme te vervolmaken? Welke meer dan
veertig diersoorten heeft de mens succesvol
kunnen domesticeren en met welke doelen?
Wilden we de evolutie overtreffen? En tegen
welke prijs?
In Huisdieren. Onderworpen en gebruikt,
gekoesterd en bewonderd belichten Maarten
Frankenhuis en René Zanderink het onder-
werp domesticatie in de breedste zin van
het woord. Er wordt niet alleen aandacht be-
steed aan gezelschapsdieren, maar ook aan
hobbydieren, recreatiedieren en landbouw-
huisdieren. De auteurs beschrijven hoe door
gericht fokken en de instelling van normen
voor het uiterlijk van diersoorten - bijvoor-
beeld in stamboeken - de oude veelsoortig-
heid in korte tijd veranderde in grootschalige
uniformiteit. Maar ze signaleren ook een
kentering: door het werk van onder andere
de Stichting Zeldzame Huisdierrassen en vele
fokkers van oud-Hollandse rassen wordt niet
alleen de cultuurhistorische waarde van de
oude huisdierrassen benadrukt, maar ook
hun nut als bron van onvervangbaar erfelijk
materiaal. Recente ontwikkelingen als kloner-
ing, xenotransplantatie en genetische modifi-
catie van dieren komen tevens aan de orde,
evenals het welzijn van dieren in de moderne
veehouderij en fokkerij.
Ook beschrijven ze één voor één alle door
de mens gedomesticeerde diersoorten: hoe
zien het dier en zijn wilde stamvorm eruit,
wanneer en waar is het gedomesticeerd?
Waarvoor werd en wordt het door de mens
gebruikt en welke rol speelt het in de cultuur-
geschiedenis van verschillende volkeren? In
het bijzonder de rol van Nederland - vooral
als handelsnatie en land van talentvolle fok-
kers - wordt uitgebreid behandeld.
* Voor eenieder die meer wil weten over
onze huisdieren, vanuit persoonlijke of
professionele interesse
* Voor alle vormen van het agrarisch onder-
wijs, het diergeneeskundig onderwijs en
het biologieonderwijs
* Een 'state of the art' van het begrip domesti-
catie, vooral dankzij de inclusie van zowel
archeologische vondsten als resulten van
recent DNA-onderzoek
* Het eerste Nederlandstalige boek dat de link
tussen verleden en heden inzake de domesti-
catie duidelijk voor het voetlicht brengt
Maarten Frankenhuis is emeritus
hoogleraar diergeneeskunde en voormalig
directeur van Artis.
René Zanderink is bioloog en zet zich
als journalist en adviseur agrobiodiversiteit
(voorzitter Ark van de Smaak, Slow Food
Nederland) in voor het behoud van levend
erfgoed in Nederland. Beide auteurs hebben
tientallen artikelen en meerdere boeken
geschreven over huisdieren en diergerela-
teerde onderwerpen.


Prachtig boek dat je niet zozeer probeert te vermaken, maar wat te leren De hond is niet alleen de beste, maar ook de eerste vriend van de mens. De oudste gevonden hondenschedel is van 33.000 jaar geleden. Archeologen vermoeden dat prehistorische jagers wolvenpuppy's mee naar huis namen, en gebruikten als speurder, lastdier en wellicht ook als voedselbron. Vervolgens gebeurde er iets raars met de wolven. Nu ze niet meer onder de natuurlijke, maar onder de menselijke selectie vielen, begonnen ze te veranderen. Andere kleuren vacht, kleinere hersens, kortere snuit. De wolf werd hond. Na de opkomst van de landbouw, twaalfduizend jaar geleden, kwamen daar langzaam maar zeker overal ter wereld beesten bij. Tamme schapen en geiten in westelijk Azië, ezels in Somalië, lama's in Zuid-Amerika, jaks in Tibet. Alles bij elkaar zo'n veertig soorten: als je ze bij elkaar zou zetten had je een indrukwekkende kinderboerderij. Toch is het opvallend weinig. Er zijn miljoenen diersoorten op deze planeet, waar van er duizenden nuttig zouden kunnen zijn als huisdier. Een gedomesticeerde neushoorn zou prima een ploeg kunnen trekken, en getrainde octopussen zouden perfecte hulpjes zijn bij de onder water jacht. Wat hebben die veertig dieren dat de rest van het dierenrijk niet heeft? In hun nieuwe boek 'Huisdieren' zetten Maarten Frankenhuis, oud-directeur van Artis, en journalist René Zanderink de criteria voor een huisdier op een rijtje. Ze moeten tembaar zijn, en flexibel genoeg om de scheiding met hun moeder aan te kunnen. Ze moeten de aanwezigheid van mensen verdragen en iets eten dat makkelijk te regelen is. Vrijwel alle dieren die huisdieren werden, leefden in het wild in groepen met een dominante leider - het vermogen om de mens als baasje te accepteren moet al ingebakken zijn. "Dit geldt overigens niet voor de kat", schrijven de auteurs. "Er wordt wel geschertst dat die ons zou hebben gedomesticeerd, in plaats van andersom." Zij leggen uit hoe we aan huisdieren komen, en hoe het verderging. Mensen fokten een enorme diversiteit aan huisdierrassen uit de wilde oervormen, en omgekeerd fokten de dieren ook een beetje met ons. Zo komen genen om ook na de peutertijd melk te kunnen verteren, alleen voor bij mensen die afstammen van de eerste veehouders. De mens was nooit ver gekomen zonder huisdieren. Ze gaven ons kleding, eten, medi- cijnen. Des te pijnlijker is het dat veel van onze huisdieren zover zijn doorgefokt dat ze er di- rect last van hebben. Bij kuifeenden sterft een groot gedeelte van de kuikens al in het ei om- dat de kuif resulteert in een misvormde schedel, er zijn duivenvarianten met zo'n kleine snavel dat ze hun jongen niet kunnen grootbrengen. "Het meest schrijnend zijn natuurlijk de oogafwijkingen, ademhalingsproblemen, gedragsstoornissen en skeletafwijkingen bij sommige rashonden." 'Huisdieren' is een prachtig maar vrij formeel boek over de geschiedenis van de domesticatie van dieren. Het boek bevat een encyclopedie-achtige opsomming van alle huisdieren, waarbij ook relatief obscure dieren als de gayal (Aziatisch rund) en de bosfazant aan bod komen. Op afbeeldingen is niet bespaard: het boek zit vol kleurrijke foto's en schilderijen van huisdierras- sen en hun wilde varianten. Dat Maarten Frankenhuis ook oud-hoogleraar diergeneeskunde is, verraadt zich al snel in het streven naar volledigheid. In het hoofdstuk over dierenwelzijn somt het boek de verschil- lende bronnen van ongerief op in de commerciële dierhouderij. Zelfs het te vroeg spenen van nertsenpups in de bontfokkerij moet even aangestipt: de uitgever stelt niet voor niets dat het boek "ook bruikbaar is in het agrarisch en diergeneeskundig onder wijs". 'Huisdieren' is niet zozeer een boek dat de lezer wil vermaken, het wil de lezer wat leren. Bijzondere aandacht is er voor Nederlandse huisdierrassen. Daar gaat het matig mee, anno 2014. "Moderne fok- en teeltmethoden hebben geleid tot enkele hoogproductieve rassen, de zogenaamde monocultures, zoals de Holstein-Friesian bij de runderen en de Texelaar bij de schapen. De oude huisdierrassen die de basis voor onze landbouw vormden, zijn nu zeldzaam." Frankenhuis en Zanderink pleiten voor het in stand houden van ons 'levend erfgoed' en de producten die daarbij horen. Wie daarbij wil helpen, moet wel even speuren: Chaams hoen en Drents heideschaap liggen niet in de schappen van de supermarkt. Maarten Frankenhuis en René Zanderink: Huisdieren. Onderworpen en gebruikt, gekoesterd en bewonderd. 2010 Uitgevers; 316 blz. prijs 24,90

In dit goed verzorgde, royaal geïllustreerde boek "belichten Maarten Frankenhuis en René Zanderink het onderwerp domesticatie in de breedste zijn van het woord. Er wordt niet alleen aandacht besteed aan gezelschapsdieren, maar ook aan hobbydieren, recreatiedieren en landbouwhuisdieren." De auteurs beschrijven een voor een alle door de mens gedomesticeerde diersoorten: hoe zien het dier en zij wilde stamvorm eruit, wanneer en waar is het gedomesticeerd? Waarvoor werd en wordt het door de mens gebruikt en welke rol speelt het in de cultuurgeschiedenis van verschillende volkeren? Natuurlijk is er in het bijzonder aandacht voor de rol van Nederland - vooral als handelsnatie en land van talentvolle fokkers. Recente ontwikkelingen als klonering, xenotransplantatie en genetische modificatie van dieren komen eveneens aan de orde, evenals het welzijn van dieren in de moderne veehouderij en fokkerij. Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste, Heden, verleden en toekomst van onze huisdieren, gaan de auteurs onder meer in op de vraag Wat is domesticatie?, op Het ontstaan van de huisdierrassen, De invloed van de Lage Landen, Dierenwelzijn en Biotechnologische toekomst. In het tweede deel worden , stuk voor stuk, de Gedomesticeerde huisdieren wereldwijd behandeld. Daarbij is niet alleen aandacht voor huisdieren waar je onmiddellijk aan denkt, zoals hond, kat, koe, paard, konijn et cetera, maar ook dieren, zoals het Balirund, de gayal en de gaur (Aziatische rundersoorten), de muis en de rat (veel gebruikt als proefdieren), de struisvogel, de bij en de zijderups. Van harte aanbevolen voor biologen en voor iedereen die met huisdieren te maken heeft.

Maarten Frankenhuis, emeritus hoogleraar diergeneeskunde en voormalig directeur van de Amsterdamse dierentuin Artis. René Zanderink is bioloog, journalist en adviseur agrobiodiversiteit voor het behoud van levend erfgoed in Nederland.